Interview: Gumbah - Hard // Hoofd (2023)

Gertjan van Leeuwen (Nieuwaal 1967) tekende jarenlang absurde karikaturen voor onder meer de Volkskrant onder het pseudoniem "Gummbah". Hij speelde met Hans Teeuwen en Pieter Bouwman onder de titel "Poelmo, Slave of the South - To the Girl Who Loved Horses". Er is zojuist een "Just Unpublished Book" uitgebracht, het resultaat van tien jaar leesprestaties. Het boek, dat na Wereld Draait Door een onverwacht succes was, is nu aan zijn tweede druk toe. Gesprek met de wonderbaarlijke, voorzichtige Brabander: "Soms denk ik: ben ik gewoon gek?"

verf

Zijn de plannen te gek?
Als ik het een dag niet doe, achtervolgt het me. Dan moet ik iets tekenen. Vroeger schilderde ik alles heel zorgvuldig. Op school mochten we niet tekenen in de klas, maar toen stak ik mijn voeten in de lucht en schetste. Ik heb het nog steeds, en toen zag ik iets, en ik ging zitten en tekende het met mijn voeten. [demonstreert, dromen gaan weg] Kijk, ik raak nu verdwaald in het plan. Ik heb daar net deze frisdrankfles getekend... Ik teken niet per se iets, het is niet mijn stijl, maar ik zie veel dingen die me inspireren om iets anders te tekenen. Als ik een dikke vrouw zie, wil ik iets tekenen met een dikke vrouw. Ik doe het nooit met mooie vrouwen. Gelukkig woon ik in Tilburg want daar zijn er niet veel van.

Jij bent de belichaming van gekheid.
Ik was niet gebeten en wilde dat ook nooit worden. Ik moest dit op school doen toen ik een heel rare jongen was. Ik hoorde ze achter mijn rug fluisteren: "Hij is gek." Ik vermijd het nu met opzet. Ik woon samen met mijn vriendin, werk vanuit huis en dat is alles. Ik ben ook niet echtgezinsgericht persoon (man).[glimlach].

Ben je nog steeds van plan om te falen?
Nee, ik denk het niet. Op school begin je te zien dat je dingen kunt, dat mensen leuk vinden wat je doet, dat je ze aan het lachen kunt maken. Maar ik had nooit echt geloofd dat dit mijn carrière zou worden. Ik weet alleen dat ik nooit op kantoor wil werken. Dat kan ik nooit. Dit bracht mij ook lange tijd in verwarring en er lag alleen maar saai lijden voor mij. Ik moest een manier bedenken om er vanaf te komen. Het plan was vaag, maar ik dacht echt dat ik verschrikkelijk was, dus ging ik naar bed. Ik heb echt respect voor Frankwin, de redacteur van Guust Flater.

"Schoonheid interfereert vaak met grappen."

Pas bij Hein de Court en Camaguerc heb ik geleerd dat mooi design niet nodig is, dat schoonheid vaak plezier in de weg staat. Toen ik hoorde dat ze waren geïnspireerd door Reiser in Frankrijk, kocht ik een pamflet van hem. Mijn eerste gedachte was: Jezus, deze man kan helemaal niet tekenen. Maar ik heb echt gelachen toen ik de eerste strip soldeerde. Ik heb dit boek met een lach en een traan gelezen. Het was voor mij een openbaring: een foto kan iemand aan het lachen maken. Toen begon ik slechter te tekenen. Zelfs daarna werd ik nog steeds vaak afgewezen, maar toen ik 28 was, kreeg ik mijn eerste planbetaling.

Hoe daag je jezelf nu uit?
Ik probeer me niet te comfortabel te voelen in mijn positie. Daarom ben ik ooit Bond Against Humor begonnen, omdat ik dacht: hou je me echt voor de gek? Wat betreft humor. Ik denk dat ik binnen benenige onuitgegeven boekZe ontdekten minstens 50 nieuwe vormen van humor. [Hij pakt het boek op] Kijk, hier is een kop met de tekst 'Thinking Advice' en dan een citaat van Tolstoj, en daaronder een foto van een persoon met zijn ogen dicht. Het lijkt er dus op dat de persoon aan deze passage denkt, maar wat is het nut van zulke beelden? [zegt hij tegen zichzelf] Ik voelde goddelijke gratie toen ik die combo deed, net zoals Michael Jackson gevoeld moet hebben toen hij Thriller schreef.

Je wilt niet aardig zijn.
Soms merk ik dat ik achter de oren van het publiek hang. Nu adverteer ik op Twitter en soms klik ik op "Gummbah" om te zien wat mensen over het project zeggen. Als mensen enthousiast worden over een project dat ik niet leuk vind, sleep ik het meestal gewoon naar de pakketselectiemap. De moeilijkheid met humor is de zwaartekracht. Uw idee moet in het hoofd van de lezer springen. Als dat niet werkt, ben ik maar een raar ventje op een zolderkamer. Aanvankelijk wilde niemand iets uit het boek. Boekhandels in het hele land bestelden 200 exemplaren. Pas na De Wereld Draait Door - waar ik ook was omdat het verlaten was - begon het te werken. Er is nu een tweede druk. Toen ik het deed, dacht ik: als het maar goed gebeurt, ben ik heel blij. Maar 2.000 boeken verkopen is zeker leuker dan 200 verkopen. Hugo Claus veracht zichzelf er echt om, schept genoegen in lof of is ontroerd door kritiek. Hij gelooft dat men soeverein moet zijn. Maar uiteindelijk is het niemand gelukt. Als je iets hebt gebouwd waar je echt van houdt en het is stil, dan begin je aan jezelf te twijfelen. Dan denk je: ben ik gek?

absurd

Daarom zal je ietwat vreemde uiterlijk je succes brengen.
Mensen lachen me uit, zelfs als ik niets grappigs zeg. Ik ben nog nooit in mijn leven serieus genomen en weinig mensen nemen het zo serieus als ik. Ik denk dat het komt omdat ik oud-Nederlandse woorden gebruik en ze altijd heel duidelijk uitspreek. Ik heb het van mijn vader gekregen. Een paar jaar geleden - nu dood - vroeg ik hem waar hij op moest stemmen. Toen zei hij: VVD. Hij legde uit dat hij het zijn hele leven al deed, dus nu doet hij het weer uit gewoonte. Hij stond op om naar de badkamer te gaan. Bij terugkomst zei hij: "Ja, ik ben lid van de VVDPoessin“We hebben deze keer goed gelachen. Hij zat er eigenlijk over na te denken op het toilet, hoe kon hij het zeggen.
Ik heb hem deze week ook aan toen ik biologische groenten ging kopen en een van de dames me herkende van de tv en enthousiast over me begon. Op een gegeven moment noemde hij "vakantie vanaf nu" en ik zei dat ik dacht dat dat een goede titel zou zijn en beëindigde het gesprek. Maar toen raakte hij nog meer opgewonden en begon hij meer onbegrijpelijke woorden te zeggen. Op een gegeven moment vroeg hij me: "Begrijp je?" en ik antwoordde eerlijk: "Nee." Nou, de hilariteit was overal. Een groep mensen verzamelde zich om ons heen. Dus het voelt nog steeds raar dat mensen me uitlachen omdat ik eerlijk ben over de manier waarop ik nee zeg.

Als je iets heel belachelijks meemaakt, zullen mensen het dan nog geloven?
Mensen geloven me vaak niet, en terecht.

Maak je vaak irrationele dingen mee?
Gekke kleine dingen gebeuren me de hele tijd. Het is meestal taalkundig. Er worden altijd de gekste dingen gezegd. Ik ging gisteren om drie uur 's middags winkelen. Toen ik betaalde zei de caissière "Fijne dag verder".

Dus taal is de basis van je humor?
Let goed op het taalgebruik, het is altijd absurd. De werkelijkheid is al een constructie, en dan probeer je het uit te leggen met woorden, een stuk gereedschap dat blijft hangen als los zand. Ja, het is een continue productie van onzin. Deze taal en deze realiteit zouden identiek moeten zijn, maar ze zijn altijd afwezig van elkaar. Soms lijken dingen goed, maar als je erover nadenkt, is het niet onredelijk. Het is de taak van de logica om deze ontbrekende verbinding te onthullen. Laat zien dat alles absurd is. Irrationeel is eigenlijk irrationeler.

"Niet absurd, meer absurd"

Onzin heeft altijd betekenis nodig.
Ja, het absurde is grappig in tegenstelling tot "normaal". Mijn ontwerpen presteren ook het beste in kranten in een echte omgeving. Maar misschien is de beste ervaring van irrationaliteit wanneer allerlei absurde dingen de een na de ander gebeuren totdat je niet meer weet wat normaal en wat irrationeel is. Met mijn tas lach je na een tijdje om de echt slechte dingen en haal je je schouders op om de echt rare dingen. DaaromTwin PeaksHet is geweldig dat je langzaam in deze waanzin vervalt en alles in je opneemt. Er was maar één ding waar ik last van had, en nog steeds heb, en dat was een vrouw met een boomstam op haar schoot. Ik vind dit niet leuk.

Absurdisme is een heel specifiek soort humor, maar erg populair.
Het verbaast mij ook vaak. Het is ook niet waar dat ik een versie als Youp van 't Hek heb, maar die heeft wel een flinke uitlaatklep. Ik ben blij om te zien hoeveel fans Hans Teeuwen en Jiskefet hebben. Lullos daarentegen is het bekendste nummer van Jiskefet, maar het is zeker niet hun beste materiaal. Mensen zeggen me wel eens: “Je ontwerpen zijn geweldig. Ik hou ook van Zygmunt. Ja, dan neem ik dat compliment niet meer serieus. Je zegt niet: "Ik vind Venetië een prachtige stad. En trouwens, daar is Tilburg. [lacht] Ik denk dat dat een goede vergelijking is.

Fragment uit "Ongepubliceerd boek"

Harry'ego Maltza

Als je één thema in je werk moest zien, dan was het een satire op intellectuelen, de projecten van mislukte schrijvers en hun armzalige romans, nu weer 'ongepubliceerde boeken'.
Ja, ik heb er nooit over nagedacht, maar zo is het nu eenmaal. Kijk, ik heb heel gemakkelijk leesbare boeken gelezen. Ik ben daar heel bescheiden over. Een keer kreeg ik het boek van Celine en terwijl ik het aan het schrijven was, dacht ik: het is raar dat ik dit kan. Dan verdwaal je, je bladert door alle literatuur van de wereld, je leest alles. Langzaam zakt de bewondering weer weg en merk je dat er veel aanstellers zijn. Dan realiseer je je dat 95% emotie is. Ik maak er graag grappen over. Ik heb echt een hekel aan de cirkel en de wereld die status gebruikt om te definiëren wat mooi is.
Wat dat betreft heb ik ook een zeer moeilijke week gehad na het overlijden van Harry Mullis. Hij is - sorry, hij is - een zeer slechte schrijver. Ja, je lachte, maar het is waar. Hij heeft zo slim geïnvesteerd in zijn vrienden dat hij nog steeds wordt geprezen als een genie. Marcel van Dammetjes van deze wereld. Als je roept dat iets geweldig is, zullen mensen denken: "Nou, er moet iets aan de hand zijn." Ik hoorde een stukje op de radio waar Mulisch met echte wetenschappers sprak en ze vermoordden hem. Dat is nog een trieste zaak. Hij was ook een ongelukkig man met dit gebroken gezin en natuurlijk deze oorlog. Dan moet hij alles goedmaken en Harry besluit dat hij een genie gaat worden. Als je dat in Nederland al 80 jaar zegt, gaan mensen dat automatisch geloven.

Bent u ook tegen Amsterdam? Vervolg je eenzame leven in Tilburg.
Natuurlijk kom ik vaak naar de hoofdstad om te werken, en dan vragen mensen in cafés: waar woon je? Toen zei ik: Tilburg. Dan beginnen ze te lachen want ze bedoelen: in welke straat in Amsterdam woon jij? Ze waren echt verrast toen ze zagen dat het geen grap was. Toen besefte ik dat hier blijven wonen ook een daad van bedelen van mijn kant was. In Amsterdam reis je snel terug in de tijd, check Harry Mulisch. Ze zullen nooit tegen je werk zeggen: "Ik vind het niet leuk." Het komt niet overeen met de code. Als je een slechte recensie krijgt, zal je vriend zeggen: "Ja, die recensent was een klootzak, ik weet het."

"Als je eenmaal clubs begint te eten, ben je verdwaald"

(Video) 9 Most Powerful Things to Say in a Job Interview + Examples | Indeed Career Tips

Je vergeet de echt goede dingen volledig. Arnon Grunberg, WF Hermans, Gerard Reve, AL Snijders, Tonnus Oosterhoff: de beste Nederlandse schrijvers woonden ver van de grachtengordel. Als je eenmaal clubs begint te eten, ben je verdwaald. Ik ben bijna altijd alleen en de opmerkingen van mijn vriendin zijn meedogenloos. In mijn project zijn deze verwarde schrijvers degenen die worden omringd door knikken die anders al lang geleden zouden zijn gestopt.

Maar ook bij Wereld Draait zit je aan de deur.
Ja, maar zoals ik al zei, het is omdat ik een zo breed mogelijk publiek wil. Dit is puur voor distributie en doet geen afbreuk aan de kwaliteit. Peter van Straaten schreef een concept van het scenario en zei: "Ik heb ervoor gekozen om voor een kleiner publiek te schrijven." Het nastreven van succes is logisch. Maar je moet wel enige afstand houden tot het publiek. Pas op voor wat Ronald Giphart 'reputation creep' noemt.

Je hebt helemaal geen initiatief, en pas toen je moeder je inschreef voor de journalistiekschool, kwam je er langzaam achter hoe je het moest doen. Nu ben je erg ambitieus.
Mijn moeder had grotendeels de leiding over mijn leven. Ik ben nu ambitieus, dus heb ik mijn projecten in het Engels vertaald. Ik moet ermee kunnen leven. Dit is mijn uitvoer. Dat zou zo moeten blijven.

Foto: Anouk de L'Ecluse